ЗМЕСТ

Уводзіны 2
1. Стаўленне вялікіх князеў літоўскіх да праваслаўнай царквы ………. 6
2. Мітраполія кіеўская і ўсяе русі ў палітыцы вярхоўнай улады ВКЛ. Галіцка-Валынская мітраполія. Заснаванне Літоўскай мітраполіі ….
11
3. Саперніцтва вярхоўнай улады ВКЛ і ВМК за падначаленне мітраполіі Кіеўскай і ўсяе Русі ………………………………………...
16
Заключэнне ………………………………………………………………….. 24
Спіс літаратуры ……………………………………………………………... 26

УВОДЗІНЫ

Да канца XII ст. у Еўропе склаліся дзве вялікія, выразна размежаваныя рэлігійныя зоны: усходняя, праваслаўна - візантыйская, і заходняя, рымска - каталіцкая, кожная са сваёй ідэалогіяй і культурай. Мяжа паміж імі праходзіла па Заходнім Бугу. Беларусь з прычыны свайго геапалітычнага становішча апынулася на сумежжы ўсходне - і заходнеславянскага, праваслаўнага і каталіцкага светаў і стала месцам сустрэчы, сутыкнення і ўзаемадзеяння гэтых цывілізацый. Гэта вызначыла яе шмат у чым унікальнае гісгарычнае становішча ў Еўропе, абумовіла індывідуальнасць яе духоўнай культуры і канфесійную своеасаблівасць, наклала асаблівы адбітак на менталітэт нашага народа. Вагаючыся паміж Захадам і Усходам і не будучы прыхільная ні да таго, ні да другога, яна займала “цэнтрысцкую” пазіцыю, незвычайную і для Захаду, і для Усходу і стварыла свае арыгінальныя нацыянальныя каштоўнасці [3, с. 94].
У знешняй палітыцы Канстанцінопальскі патрыярхат надаваў асаблівую ўвагу праблемам, звязаным з Усходняй Еўропай. Мітраполія Кіеўская і ўсяе Русі разглядалася ў Канстанцінопалі як дадатковая крыніца рэсурсаў для слабеючай Візантыйскай імперыі. У такіх умовах царква мела ролю злучнага звяна паміж Візантыяй і дзяржавамі Усходняй Еўропы: ўсходнеславянскімі княствамі, ВКЛ, Залатой Ардой і інш. Залогам паспяховага ажыццяўлення такой місіі магла выступаць царква, структура якой была б арганізаваная па візантыйскім прынцыпам прылады, з адзіным цэнтрам і падначаленымі яму падраздзяленнямі. Такім цэнтрам была мітраполія Кіеўская і ўсяе Русі. Аднак у сувязі з уваходжаннем Кіева ў сферу ўплыву ВКЛ статус кафедры змяніўся. Суіснаванне праваслаўя і паганства на тэрыторыі ВКЛ Канстанцінопальскі патрыярхат разглядаў як ўмову, якая адкрывае магчымасць для ажыццяўлення хрысціянскай місіі з мэтай уключэння паганскай Літвы ў “візантыйскаю садружнасць нацый”. Акрамя таго, стварэнне самастойнай кафедры мітрапаліта на тэрыторыі Літвы дазволіла знізіць пагрозу распаўсюджвання каталіцтва сярод праваслаўнага ўсходнеславянскага насельніцтва ВКЛ і літоўскіх язычнікаў. Пры стварэнні Літоўскай мітраполіі Канстанцінопальскі патрыярхат хацеў надаць літоўскай кафедры намінальны “місіянерскі” статус. Да сярэдзіны XIV ст. патрыярхат, вяртаючыся да палітыкі захавання адзінства царквы ва Усходняй Еўропе, прыняў рашэнне скасаваць Літоўскую мітраполію, далучыўшы яе да мітраполіі Кіеўскай і ўсяе Русі.
Вялікае Княства Літоўскае ўяўляла сабой спецыфічнае дзяржаўнае ўтварэнне, якое знаходзілася на стыку сферы палітычнага і культурнага ўплыву дзвюх цывілізацый. На працягу ўсяго XIV ст. ішоў актыўны пошук вектара яго будучага развіцця. З уключэннем у склад ВКЛ зямель з праваслаўным усходнеславянскім насельніцтвам яго кіраўнікі, застаючыся язычнікамі, не маглі ігнараваць спецыфіку этнаканфесіянальнай сітуацыі і выпрацоўвалі мэтанакіраваную палітыку ў дачыненні да царквы. Пытанні развіцця структуры царквы на тэрыторыі ВКЛ упершыню былі пастаўлены вялікім князем Гедымінам. У 1316 г., усталяваўшы дыпламатычныя ўзаемаадносіны з Канстанцінопальскім патрыярхатам, ён дамогся ўстановы Літоўскай мітраполіі з асобным мітрапалітам. Паступова сфармаваўся своеасаблівы “паганскі патранат” - феномен, пры якім прадстаўнікі паганскай вялікакняскай улады актыўна ўдзельнічалі ў жыцці царквы, што стала асноўнай асаблівасцю развіцця яе адміністрацыйнай арганізацыі і структуры. Канстанцінопальскі патрыярхат вымушаны быў рэагаваць на сітуацыю, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім спецыфічную этнаканфесійную сітуацыю.
Аснову закладзенай пры Гедыміна рэлігійнай палітыкі вялікіх князёў літоўскіх складала актыўнае ўзаемадзеянне з вядучымі цэнтрамі хрысціянскага жыцця. Новы віток развіцця гэтай царкоўна-палітычнай лініі пачаўся з прыходам да ўлады Альгерда, калі актуальнасць сітуацыі “канфесійнага выбару” значна ўзрасла. Рэалізуючы свае планы па пашырэнні ўплыву ВКЛ ва ўсходнеславянскай рэгіёне, Альгерд надаваў вялікую ўвагу царкоўнай палітыцы. Ён распачаў тры спробы аднаўлення кафедры літоўскага мітрапаліта, якія па аналогіі з трыма ваеннымі паходамі на Маскву можна назваць трыма “духоўнымі паходамі” на Канстанцінопаль. Царкоўная палітыка Альгерда была адной з найважнейшых складнікаў яго дзейнасці і ўключала правядзенне дыпламатычных акцый, развіццё структуры царквы, распрацоўку рэлігійна-ідэалагічных абгрунтаванняў вялікакняскай улады. Шляхам аналізу асаблівасцяў правядзення трох спроб аднаўлення Літоўскай мітраполіі, прадпрынятых Альгердам, можна прасачыць эвалюцыю яго царкоўнай палітыкі: з цягам часу вялікі князь літоўскі сутыкнуўся з неабходнасцю ўлічваць кананічную практыку і традыцыі Праваслаўнай царквы, пераходзячы ад ціску на Канстанцінопальскі патрыярхат да кампрамісным формаў узаемадзеяння з ім. Асноўная царкоўна-палітычная праграма Альгерда была выкладзена ў грамаце 1371 г., адрасаванай канстанцінопальскага патрыярха Філафею, што з'яўляецца неардынарным для разгляданага перыяду. Унікальным фактам таксама варта прызнаць выкарыстанне Альгердам ў пасланні тытула «василевс», якія адлюстроўваюць яго гатоўнасць пры выкананні пэўных умоў увайсці ў палітычную сістэму праваслаўных кіраўнікоў Усходняй Еўропы. Названыя рысы царкоўнай палітыкі Альгерда дазваляюць казаць пра высокі ўзровень яе развіцця: ён больш чым на стагоддзе апярэдзіў вялікіх князёў маскоўскіх ў ідэалагічным абгрунтаванні сваёй царкоўна-палітычнай дзейнасці[4, с. 61].
У якасці асноўнага стратэгічнага цэнтра сваёй палітыкі ва Усходняй Еўропе Канстанцінопальскі патрыярхат разглядаў кафедру мітрапаліта Кіеўскага і ўсяе Русі, рэзідэнцыя якога з 1325 г. знаходзілася ў Маскве. Асноўныя дыпламатычныя і царкоўна-палітычныя кантакты паміж Візантыяй і дзяржавамі Усходняй Еўропы ажыццяўлялася пры ўдзеле кіеўскага мітрапаліта і вялікіх князёў маскоўскіх. Аднак у сярэдзіне XIV ст. паўстала патэнцыйная пагроза расколу, выкліканая тым што вялікія князі літоўскія праводзілі палітыку па аднаўленні Літоўскай мітраполіі. Гэта вымушала Канстанцінопальскі патрыярхат ўносіць істотныя карэктывы ў сваю палітыку і мадэль царкоўнага кіравання ва Усходняй Еўропе. Для захавання стабільнасці і дасягненні пастаўленых мэтаў хрысціянізацыі Літвы Канстанцінопальскі патрыярхат арганізаваў асаблівую місію іераманаха Кіпрыяна ў 1375 г. Кампраміснае рашэнне, прынятае Канстанцінопальскім патрыярхатам, прадугледжвала прысвячэнне Кіпрыяна на літоўскую кафедру з магчымасцю наступнага перамяшчэння яго на кіеўскую, што прывяло б да далучэння Літоўскай мітраполіі да Кіеўскай. Да канца XIV ст. адбыліся важныя змены палітычнай і этнаканфесійнай сітуацыі ў ВКЛ. Пасля смерці Альгерда ў 1377 г. вектар царкоўнай палітыкі ВКЛ пераарыентаваўся на Захад. У 1387 г. адбылося каталіцкія хрышчэнне Літвы, што пацягнула за сабой знікненне сітуацыі «канфесійнага выбару» для кіраўнікоў ВКЛ.
Унікальная сітуацыя ўзаемадзеяння Праваслаўнай царквы з язычніцтвам на тэрыторыі ВКЛ прывяла да ўзнікнення цэлага шэрагу спецыфічных з'яў, якія можна пазначыць тэрмінам “свая антычнасць”. У першую чаргу, дадзены феномен выявіўся ў фарміраванні адмысловага тыпу ўзаемаадносін паміж Канстанцінопальскім патрыярхатам і паганскімі кіраўнікамі ВКЛ. Можна казаць пра з'яўленне сітуацыі дыялогу (у прамым і пераносным сэнсах) паміж кіраўнікамі ВКЛ і Канстанцінопальскім патрыярхатам. У падобных умовах царква канструявала спецыфічную сістэму ўзаемаадносін з паганскай уладай ВКЛ, звяртаючыся да вопыту першых стагоддзяў існавання хрысціянства ў Рымскай імперыі. Характэрным прыкладам такога канструявання з'яўляецца выкарыстанне патрыярхам Філафеем ў дачыненні да вялікага князя літоўскага Альгерда шэрагу біблейскіх вобразаў (“бязбожны цар”, “вогнепаклоннік”, “ганіцель”, “вораг крыжа Хрыстовага”), якія адыгралі ролю негатыўных ацэначных маркераў яго дзейнасці. Таксама важную ролю ў ацэнцы дзеянняў Альгерда сыграў зацверджаны патрыярхатам культ трох віленскіх пакутнікаў. Феномен «сваёй антычнасці» стаў унікальнай асаблівасцю міжрэлігійнага дыялогу ў гісторыі ўсходнееўрапейскага рэгіёна і Беларусі [5, с. 290].
Мэтай дадзенай кантрольная работы з'яўляецца выяўленне асноўных тэндэнцый станаўлення і развіцця царкоўна-палітычных узаемаадносін Вялікага Княства Літоўскага з Канстанцінопальскім патрыярхатам ў XIV стагоддзі. Асноўныя задачы - вызначыць характар і змест палітыкі вялікіх князёў літоўскіх ў дачыненні да Праваслаўнай царквы, прасачыць іх адносіны да праваслаўя, прааналізаваць перадумовы стварэння і асаблівасці Літоўскай мітраполіі.

СПІС ЛІТАРАТУРЫ:

1. Галечанка Г. Хрысціянскія канфесіі. Праваслаўная і каталіцкая цэрквы //Георгій Галенчанка//Гісторыя:праблемы выкладання.-2002. - № 1.- с. 119-124.
2. Гісторыя Беларусі ў 6 Т. Т. 2: Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага /Ю. Бохан.- Мінск: Экоперспектива, 2008.-688 с.
3. Гісторыя Беларусі/ А. Л. Абецэсадарская, П. І. Брыгадзін і інш.;пад рэд. А. Г. Каханоўскага і інш.-Мінск: Экаперспектыва,1996.-496 с.
4. Касяк І. З гісторыі праваслаўнай царквы беларускага народу //Іван Касяк// Крыніца.-1998.- №8.- с.58-66.
5. Чигринов П. Г.: научно-популярный очерк /П. Г. Чигринов.- Минск: Современная школа, 2010. - 928 с.